Werkdruk is een veelbesproken onderwerp, thuis, op het werk en zelfs tijdens de vakantie. Meestal wordt de oorzaak van werkdruk gezocht in de eisen die de werkgever stelt. Vaak terecht, want veel managers hebben de gewoonte om veel te vragen in te korte tijd. De eisen die worden gesteld maken nu eenmaal ook deel uit van de bedrijfscultuur. Maar ook de maatschappij als geheel stelt hoge eisen: lees meer, kijk meer, surf meer, netwerk, ga meer uit, presteer meer, verdien meer, consumeer meer!

Soms zijn het incidentele omstandigheden die de werkdruk vergroten. Wanneer een lid van een team plotseling ziek wordt neemt de werkdruk van de collega’s meetbaar toe. Tijdelijke verhoging van de werkdruk is, zeker wanneer de werksfeer goed is, minder zwaar dan de voortdurende druk die zelden afneemt. Licht zien aan het eind van de tunnel is essentieel voor gezond werken.

Maar zelfs in situaties waarop weinig invloed kan worden uitgeoefend hangt de subjectief ervaren werkdruk voor een niet onbelangrijk deel af van de manier waarop mensen de objectief meetbare werklast ervaren. En dan is er nog de betekenis die mensen aan het werk toekennen. Een vegetariër zal het werken in een slagerij niet lang volhouden. Een groot liefhebber van vleeswaren waarschijnlijk wel.

Wanneer mensen werk als zinvol ervaren worden ze wel degelijk moe, maar ze raken minder snel uitgeput. Zo kan het verschil tussen subjectieve en objectieve werkdruk in zekere zin worden opgevat als zelfdruk.

Herstellen van werkdruk, stress en zelfdruk

Zelfdruk

Zelfdruk is een onderbelicht en onderschat onderdeel van werkdruk (Weijman en Peper, 2001). Angst en perfectionisme zijn belangrijke veroorzakers van de druk die mensen zichzelf, vaak onbewust, opleggen. Angst is een belangrijke drijfveer om te willen functioneren zonder falen. Faalangst en perfectionisme liggen binnen die opvatting in elkaars verlengde. Werkdruk kan daarom pas goed worden begrepen en beheerst wanneer medewerkers en managers niet alleen praten over werkfactoren als kwantiteit, kwaliteit en prioriteit, maar ook over de geheime psychologische agenda die bepaald wordt door gevoelens van angst. Dat is heel moeilijk, want angst is een taboe onderwerp. Zeker op het werk. 

De druk om voortdurend te willen presteren veroorzaakt werkverslaving en vaak ook dominant gedrag. De angst om te falen kan gemakkelijk ontaarden in depressie en verzuim. In beide gevallen kan men zich niet permitteren om van vrije tijd te genieten. Dat onvermogen om te herstellen leidt vroeger of later naar uitputting en depressie. Burn-out dreigt wanneer het evenwicht tussen belasting en belastbaarheid chronisch wordt verstoord. Het leven voelt dan aan als een voortdurende plicht. De tunnel lijkt dan eindeloos en er daagt geen licht meer aan het eind. Dat gebeurt wanneer het werk langdurig druk blijft en de sociale steun, thuis of op het werk, wegvalt.

Burn-out kan echter ook een 'blessing-in-disguise' zijn en een kans om de ware aard van zelfdruk en de verspilling van levensenergie te ontmaskeren. Dan ligt een andere, vrijere manier van werken in het verschiet, met meer flexibiliteit. Zelfdruk is een heel belangrijke, maar onzichtbare blokkade voor productiviteit en creativiteit. Creativiteit en gezondheid vereisen luisteren naar de signalen van lichaam en geest. In het verlengde van die wijsheid ligt gezond handelen.

Negatieve zelfdruk

Zonder de geleerde lessen van ziekte, uitputting en burn-out zijn mensen zich zelden bewust van de grote rol die zelfdruk in hun leven en werken speelt. Een psychologische factor met een groot zelfdrukrisico is een gering gevoel van eigenwaarde. Mensen die zich van binnenuit niet goed genoeg voelen stellen vaak onmogelijk hoge eisen aan zichzelf. Die hoge eisen werken verlammend. Deze negatieve vorm van zelfdruk wordt ook wel faalangst genoemd. Het is een vorm van stress die mensen verhindert om zich vrij te voelen en creatief te zijn. Mensen met faalangst denken pessimistisch over hun kansen om aan gestelde, en nog erger, aan de eigen perfecte normen, te  kunnen voldoen. Daarom vermijden zij fouten en daarmee ook initiatieven. Dat fobische gedrag trekt kritiek aan en dat sluit de vicieuze cirkel. Het zijn mensen die zich hebben teruggetrokken en die zeker niet willen opvallen. Juist daardoor vallen ze op. Deze sombere vorm van zelfdruk is niet zo moeilijk te herkennen.

Positieve zelfdruk

Het is veel lastiger om de manifestatie van te positieve zelfdruk te ontmaskeren. Mensen die hieraan lijden zijn vaak wel actief, enthousiast en niet zelden dominant. Zij denken optimistisch over hun mogelijkheden om aan hoge normen te kunnen voldoen. Het zijn mensen die een grote behoefte voelen aan leidinggeven of die anderszins graag op de voorgrond treden. Zij hebben al die activiteit, creativiteit en dominantie nodig om zich bevestigd te voelen. Daarom zijn ook zij niet vrij.

Overactieve en bevlogen mensen hebben een grote drive die, precies zoals bij mensen met faalangst, gedrag bevordert dat innerlijke onzekerheid moet compenseren. Zelfdruktemakers moéten van zichzelf  veel doen, moéten veel bezitten of moéten door anderen gewaardeerd worden. Zij geven veel meer dan er van hen gevraagd wordt. Zij gebruiken chronisch teveel energie zonder voldoende en op tijd bij te tanken. Het ouder worden gaat bij hen gepaard met nieuwe zorgen en verantwoordelijkheden, zonder dat vroegere worden afgestoten. Zo wordt de energiebalans langzaam maar zeker verder verstoord. ‘Ik ben moe’, denken ze thuis, ‘Ik ben druk’, zeggen ze op het werk. ‘De werkdruk is te hoog’ zeggen de leden van de Ondernemingsraad en de bedrijfsarts in koor.

 Mogelijkheden om zelfdruk te herkennen en te verminderen

1. Houd een dagboek bij van je gedragingen. Ga bijvoorbeeld na of je je regelmatig toestaat om grote of kleine pauzes in te lassen en je werk even te vergeten.
2. Maak een lijst van taken waar je plezier aan beleeft en van taken die je ‘moet’ doen. Doe elke dag één plezierige taak meer en één taak minder die ‘moet’. Een andere manier is nagaan wat de energiebronnen en -lekken zijn. Ontwikkel een strategie om je energiebronnen te vergroten en je energielekkages te beperken.
3. Vraag jezelf af wat er zou gebeuren wanneer je je werktaken niet zou afmaken. Vergaat de wereld dan? Ben je teleurgesteld omdat je faalde of zou je realistisch kunnen vaststellen dat je je best hebt gedaan en dat het werk niet is afgekomen?

 Het Haastsyndroom

Tijdsdruk, werkdruk en zelfdruk zijn er de oorzaak van dat mensen vaak lijden aan het "haastsyndroom". Haast bevordert stimulering van het sympathische zenuwstelsel, de stressreactie van het lichaam. Stress draagt bij aan de ontwikkeling van pijnpunten in onze spieren, vooral wanneer de spieren continu aangespannen blijven. Regelmatige tijdnood en zelfdruk, gekoppeld aan chronisch aangespannen spieren, kunnen leiden tot computer gerelateerde gezondheids­klachten en vermoeidheid. Maar, spierspanning is niet de enige oorzaak van RSI/KANS klachten. De hoofdoorzaak is een onvoldoende beweging en dus van herstelvermogen. Zie hier de wortels van het Stress en Onbeweeglijkheid Syndroom (SOS).

Onthaasten

Van hard werken gaat zelden iemand dood. Dat is zeker waar wanneer perioden van werken regelmatig worden afgewisseld met ontspanning. Hard werken is ook gezond wanneer we dat met plezier en met humor doen. Plezier houdt het lichaam ontspannen. Aanhoudende stress leidt op den duur tot burn-out.

Een aantal tips die onthaast werken bevorderen en vermoeidheid binnen de perken houden:

• Jachten en jagen leiden tot vermoeidheid en slechte resultaten. Wissel inspannende werkzaamheden af met lichtere, gemakkelijke of plezierige taken
• Pauzeer regelmatig. Gebruik die tijd om het werk op een rijtje te zetten. Niet van alles tegelijk aanpakken. Handel de belangrijkste zaken eerst af. Prioriteiten stellen is gezond
• Voel regelmatig of het lichaam gespannen is. Span gespannen spieren even extra aan om de spanning beter bewust te worden en laat dan weer LOS. Let ook even op de adembeweging. Werk ontspannen verder
• Gehaaste mensen houden niet van pauzeren. Vertel daarom aan gehaaste collega’s waarom je regelmatig pauzeert en van je vrije tijd geniet.
• Blijven lachten ontspant en relativeert.